Adım Adım Miras Hukuku Rehberi: Veraset, Red ve Tereke Tasfiyesi

Giriş

“Miras hukuku”, bir kişinin ölümü hâlinde malvarlığının kimlere ve nasıl intikal edeceğini düzenleyen hukuk dalıdır. Ölen şahsın serveti (tereke) üzerinde veraset ilamı alınması, mirasçılık belgesiyle tescil işlemleri, “miras haklarını reddetme” ve tereke tasfiyesi süreçleri hem karmaşık hem de kritik öneme sahiptir. Bu rehberde, miras hukuku’nun tüm temel kavramlarını, adım adım neleri yapmanız gerektiğini ve olası riskleri anlatacağız. Amacımız; “veraset ilamı nasıl alınır?”, “mirasçılık belgesi nedir?”, “mirası reddetme süresi ne kadar?” gibi sorulara net yanıt verip, terekenin doğru biçimde paylaştırılmasını sağlamaktır.

1. Miras Hukukunun Temel Kavramları

1.1. Miras ve Tereke Nedir?

• Miras (Veraset): Ölen kişinin geride bıraktığı malvarlığı hak ve yükümlülüklerinin bütünüdür.

• Tereke: Murisin vefatı ile mirasçılarına intikal eden taşınır, taşınmaz, banka hesapları ve borçların toplamıdır.

1.2. Yasal Mirasçılar ve Miras Payları

• Birinci Derecede Mirasçılar (TMK m. 495):

  1. Sağ kalan eş

  2. Çocuklar (ve onların çocukları – torunlar)

• İkinci Derecede Mirasçılar (TMK m. 496):

  1. Anne-baba

  2. Kardeşler (ve onların çocukları)

• Üçüncü Derecede Mirasçılar (TMK m. 497):

  1. Büyükanne-büyükbaba

  2. Amca, hala, dayı, teyze ve onların çocukları

• Sağ Kalan Eşin Payı:

  • Eş + Çocuklar: Eş, çocuklara şer’î pay olarak 1/4 verir; çocuklar geri kalan 3/4’ü eşit paylaşır.

  • Eş + Anne-Baba: Eş, anne-babaya 1/2 verir; anne-baba 1/2’yi paylaşır.

  • Eş + Kardeşler: Eş, kardeşlerle birlikte 1/2; kardeşler 1/2’yi paylaşır.

1.3. Vasiyet (Testament) Kavramı

• Vasiyetname: Murisin, ölümü hâlinde malvarlığından kimlere, ne kadar ve nasıl intikal edileceğini kendi iradesiyle yazılı beyan etmesi.

• Şekil Şartları (TMK m. 529–539):

  1. El Yazısı Vasiyetname: Muris BÜTÜN metni kendi el yazısıyla yazıp imzalar ve tarih koyar.

  2. Resmî (Noter) Vasiyetname: Noter huzurunda, sade ve açık bir dille veraset iradesi beyan edilir, imza ve tarih atılır.

  3. Gizli Vasiyetname: Mühürlü zarf içinde notere teslim edilir; ölümden sonra açılır.

• Geçersizlik Nedenleri: Hukuka ve kamu düzenine aykırı hükümler, sakat olmayan mirasçıya hiç pay bırakmama gibi durumlar, “miras hukuku” ilkelerine ters düşerse iptal edilir.

2. Veraset İlamı ve Mirasçılık Belgesi Alınması

2.1. Veraset İlamı Nedir ve Neden Şart?

• Veraset İlamı (Mirasçılık Belgesi): Sulh Hukuk Mahkemesi veya Nüfus Müdürlüğü’nün tescil ettiği, ölen kişinin mirasçılarının kimler olduğunu ve miras paylarını gösteren belge.

• Neden Şart?

  • Taşınmaz Tescili: Ölenin tapuda hisseleri devir için zorunlu.

  • Banka Hesaplarına Erişim: Mirasçıların, merhumun banka hesaplarındaki parayı çekebilmesi için gerekli.

  • Vergilendirme ve Tereke Tasfiyesi: Veraset ve intikal vergisi beyannamesi, bu belgeye dayanır.

2.2. Veraset İlamı Başvuru Adımları

1. Ölen Kişinin Ölüm Belgesi ve Nüfus Kayıt Örnekleri: Veraset ilamı talebi için ölenin ölüm belgesi (nüfus müdürlüğünden alınan vukuatlı nüfus kaydı) ve mirasçıların nüfus kayıt örnekleri gereklidir.

2. Sulh Hukuk Mahkemesine Başvuru:

   • Dilekçe: Ölenin vefatına ilişkin bilgiler, mirasçılar ve pay oranları açıkça yazılır.

   • Ek Belgeler: Ölüm belgesi, mirasçıların kimlik fotokopileri, varsa nüfus kayıt örnekleri, varsa vasiyetname örneği.

3. Mahkeme Kararı ve İlâmın Tescili:

   • Mahkeme dosyayı inceleyip, gerektiğinde tanık dinler; sonra “veraset ilamı” kararını verir.

   • Bu karar, Sulh Hukuk Mahkemesi’nce resmî olarak tescil edilir ve Nüfus Müdürlüğü’ne gönderilir.

   • Mirasçılık belgesi, Nüfus’un merhum kaydının “mirasçı listesi” olarak güncellenmesini sağlar.

2.3. Nüfus Müdürlüğü Üzerinden Veraset İlamı

• Küçük miras bedelleri ve basit paylaşımda Nüfus Müdürlüğü’nden doğrudan “Nüfus Veraset Belgesi” alınabilir.

• Şartlar: Vasiyet yoksa, sadece Yasal Mirasçılık sırasına göre belge düzenlenir. Mahkeme kararı gerektirmez.

3. Mirası Red ve Süresi

3.1. Mirası Reddetme (TMK m. 606)

• Tanım: Mirasçı, tereke üzerindeki haklarını hiçbir beklenti olmaksızın feragat ederek mirastan çıkabilir. Bu “Fevkalade Bir Hak”tır.

• Hukuki Sonuç: Reddi miras, mirasçıya atfedilen borç yükümlülüğünü de ortadan kaldırır; red edilen pay, diğer mirasçılar arasında yeniden dağıtılır.

3.2. Red Süresi ve Usulü

• Red Süresi: Murisin ölümünü öğrendiği tarihten itibaren 3 ay içinde Sulh Hukuk Mahkemesi’ne başvurulması gerekir. Süre geçerse, red hakkı düşer ve mirasçı “kabul etmiş” sayılır (TMK m. 606/II).

• Usul:

  1. Dilekçe: Sulh Hukuk veya yetkili nüfus müdürlüğüne yazılır.

  2. Bildirim: 3 aylık süre zarfında yapılmalı; noter kanalıyla veya mahkemeden resmî suretle ilanla bildirim imkânı vardır.

3.3. Tasarrufi Hakların Korunması

• Mirası Terk Etme (Sağ İken Red) Yoktur: Mirasçı, muris sağken mirası terk edemez; sadece ölümünden sonra reddedebilir.

• Mirasın Kısmen Reddi: Türk hukukunda kısmi red mümkün değildir; mirasçı ya tüm mirası reddeder ya da hepsini kabul eder.

4. Tereke Tasfiyesi ve Paylaşım Süreci

4.1. Tereke Tespit ve Borçların Tahsisi

1. Tereke Envanteri: Mirasçı veya atanmış kayyım, mirasbırakanın tüm mal varlığını ve borçlarını tespit eder.

2. Alacaklılara İlamın Tebliği: Veraset ilamı alındıktan sonra, mirasçılar ilan veya bireysel bildirim yoluyla bilgilendirilir; varsa borçlar bildirime tabi.

3. Borçların Ödenmesi: Tereke borçları, önce mirasçılar tarafından ödenir ya da tereke mallarından karşılanır. Eğer terkede yeterli mal yoksa, mirasçıların payı kadar borç yükümlülüğü devam eder (reddetmezse).

4.2. Mal Paylaşım Şekilleri

• Anlaşmalı Paylaşım: Mirasçılar, terekeyi kendi aralarında sulh halinde eşit veya pay oranına göre dağıtabilir. Bu anlaşma “mirasta sulh” olarak adlandırılır.

• İhtar ve Satış Yoluyla Paylaştırma:

  1. Ortaklardan biri diğerinin hissesini satın almak isterse, rayiç bedel üzerinden ödemesi gerekir.

  2. Kimse satın almak istemezse, tereke malı ortaklığın giderilmesi kapsamında mahkeme kararıyla satışa çıkarılır ve gelir paylaştırılır.

• Resmî Paydaşlık (Sulh Hukuk Mahkemesi): Anlaşma sağlanmazsa mirasçılar “ortaklığın giderilmesi davası” açarak terekeyi payına düşen oranla satılmasını veya bölünmesini talep edebilir.

4.3. Taşınmaz Tasfiyesi Örneği

• Örnek İşlem: Merhumun Çankaya’daki evi, paydaş sayısına göre hisselere ayrılır.

  • Hissedar A payını almak isterse, rayiç bedelini diğer paydaşlara bildirip ödemek zorunda.

  • Kimse aldığı payını nakde çevirmek isterse, mahkeme kararıyla ev “açık artırma” yoluyla satışa çıkarılır. Elde edilen bedel hisselere göre paylaştırılır.

5. Veraset ve İntikal Vergisi

5.1. Vergiye Tabi Değerler

• Taşınmaz Değerleri: Tapu beyan değeri veya rayiç bedel esas alınır.

• Taşınır ve Haklar: Araç, hisse senedi, banka mevduatı, telif hakkı gibi malvarlığı değerleri dahil edilir.

5.2. Vergi Oranları ve Muafiyetler (GVK md. 29 ve mükerrer 156)

• Oranlar: Kişinin mirasçı derecesine göre vergi dilimleri kademeli artar.

  • Birinci Derece Mirasçılar (%1 – %3 arası oranlar, daha düşük vergi dilimleri).

  • İkinci ve Üçüncü Derece Mirasçılar daha yüksek oranlı kademeler (%5–%30).

• Muafiyet Tutarı: Her yıl yeniden değerleme oranına göre güncellenir. 2025 itibarıyla ilk 600.000 TL’ye kadar miras, vergiye tabi tutulmaz (örnektir; güncel mükerrer madde kontrolü yapılmalı).

5.3. Beyan ve Ödeme Süreleri

• Beyanname Verme Süresi: Merhumun ölümü tarihinden itibaren 4 ay içinde veraset ve intikal vergisi beyannamesi verilmelidir.

• Ödeme Süresi: Beyanname verildikten sonra 1 ay içinde vergi ödenir.

• Cezai Durumlar: Süre geçtikten sonra hem vergi aslına ek olarak gecikme faizi ve ceza uygulanır.

6. Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

Soru 1: Veraset ilamı nasıl alınır?

• Sulh Hukuk Mahkemesi’ne dilekçe ve gerekli belgelerle (ölüm belgesi, mirasçı nüfus örnekleri vb.) başvurulur. Mahkeme kararıyla veraset ilamı tescil edilir. Alternatif olarak, küçük temettü mirasları için Nüfus Müdürlüğü’nden belge alınabilir.

Soru 2: Mirası reddetme süresi ne kadar?

• Murisin ölümünü öğrendiğiniz tarihten itibaren 3 ay içinde Sulh Hukuk Mahkemesi’ne başvurarak mirası reddedebilirsiniz. Aksi hâlde mirası kabul ettiğiniz kabul edilir.

Soru 3: Vasiyetname geçerli değilse ne olur?

• Vasiyetname şekil şartlarını taşımıyorsa veya kamusal düzen ilkelerine aykırı hükümler içeriyorsa, mirasçıların yasal mirasçılık payına göre tereke tasfiye edilir. İlgili mahkeme, vasiyetnameyi iptal eder.

Soru 4: Tereke borçları nasıl ödenir?

• Önce terekenin nakdi varlıkları ve menkullerinden (banka hesabı, hisse senetleri vb.) borçlar ödenir. Yeten varsa taşınmazlar şerhler kaldırılarak satılır ve gelir paylaştırılır. Borçları ödenmezse mirasçı, payı kadar borçtan sorumlu olur; isterse mirası reddedebilir.

Soru 5: Mirasçılık belgesi (Nüfus veraset belgesi) ile tapuda tescil süreci nasıl işler?

• Veraset ilamı veya Nüfus Veraset Belgesi alındıktan sonra, mirasçı/satış veya hisseli tescil dilekçesi ile Tapu Müdürlüğü’ne başvurulur. Gerekli harç ve masraflar ödenerek, mirasçının adına tescil yapılır.

7. Uzman Miras Avukat Desteği ve İletişim

Miras hukuku süreçleri, hem yasal sürelerin (red süresi, vergi beyan süresi) sıkı takibini hem de terekenin doğru şekilde tespit edilmesini gerektirir. “Veraset ilamı nasıl alınır?”, “mirası reddetme süresi ne kadar?” sorularının yanıtını bu rehberde verdik; ancak her miras dosyası kendine özgü dinamik taşır. Mirasçılar arasındaki ihtilaflar, vasiyetnamenin yorumu ve tereke tasfiyesi gibi karmaşık konularda uzman bir miras avukatının yönlendirmesi, zamandan ve maliyetlerden tasarruf etmenizi sağlar.

• Ücretsiz Ön Görüşme Talepleri İçin:

  • Telefon: 0537 824 03 92

  • E‐posta: avmertdenizcinar@gmail.com

  • Adres: Marmara Sok. No: 4/13, Çankaya/ANKARA

Murisinize ait miras sürecini sağlıklı yürütmek ve hak kayıplarını önlemek adına, vakit kaybetmeden profesyonel destek almayı ihmal etmeyin.